Update je kennis
Een passiefhuis is een zeer energiezuinig gebouw gericht op een goed winter- en zomercomfort. De warmteverliezen zijn er door een doorgedreven isolatie zo beperkt, dat er slechts een zeer kleine energievraag voor verwarming en koeling nodig is. Met het vermogen van een strijkijzer (1.000 à 2.000 W) blijft een passiefhuis ‘s winters warm. Het totale energieverbruik van een passiefhuis is gemiddeld 75 procent lager dan een traditionele nieuwbouwwoning.
Tijdens het grootste deel van het jaar kan de woning op kamertemperatuur blijven zonder een klassiek verwarmingssysteem te gebruiken. Bij de meest extreme buitencondities is er echter wél een actieve verwarmingsbron nodig. Die is echter zeer klein. De warmtevraag kan bijvoorbeeld opgevangen worden door het plaatsen van een kleine radiator of convector in de leefruimte of badkamer. Aangezien er dus bijna niet meer actief wordt verwarmd, spreekt men van een 'passief' gebouw of 'passiefhuis'.
Meer wetenschappelijke omschrijving
De term passiefhuis staat voor een specifieke constructiestandaard voor zeer energiezuinige gebouwen met een goed binnenklimaat gedurende winter als zomer, zonder traditioneel verwarmings- of koelingsysteem. Dit bekomt men door een zeer goede thermische isolatie met minimale koudebruggen, een zeer goede lucht-/ kierdichting van de constructie en gebruik van passieve zonne- en warmtewinsten, terwijl een goed binnenklimaat verzekerd wordt door gebalanceerde ventilatie met hoge mate van warmteterugwinning. De jaarlijkse energievraag voor ruimteverwarming en koeling moet in een passiefhuis beperkt blijven tot 15 kWh/m² geklimatiseerde vloeroppervlakte. Dit stemt overeen met 1,5 m³ gas of 1,5 liter stookolie per m². Bij een standaard-nieuwbouw die vandaag gezet wordt, is dat tot 8 keer zoveel! Hernieuwbare energie-bronnen kunnen worden ingezet om aan de overblijvende energiebehoefte tegemoet te komen, en zo naar een nulenergiewoning te gaan.
Concreet dient men bij passief bouwen dus rekening te houden met vier belangrijke punten:
- Warmteverliezen beperken door ver doorgedreven isolatie
- Warmteverliezen beperken door zeer goede luchtdichtheid van het gebouw
- Warmtewinsten optimaliseren door gebruik van passieve energie
- Luchtkwaliteit waarborgen door ventilatie met warmteterugwinning
Daarnaast zijn nog twee andere punten van belang:
5. Hernieuwbare energie
6. Laag energiegebruik door efficiënte apparaten
Meer weten? Zie www.passiefhuisplatform.be
Volg de opbouw van een passiefhuis van de eerste steen tot de afwerking, volledig uitgewerkt in 3D met bijhorende tekst en uitleg.
Hoe wordt een passiefhuis juist opgebouwd? Passiefhuis-Platform werkte een aantal 'bouwdetails' uit voor een houtbouwsysteem met I-liggers en een massiefbouw systeem met bepleistering op isolatie. Hierbij werd veel aandacht besteed aan het vinden van oplossingen die gerelateerd zijn aan de lokale bouwpraktijk. Daarnaast werd de toepasbaarheid in een breed veld van systemen voor ogen gehouden.
De opbouw van een passiefhuis in 3D
De bouwdetails werden in een visuele en overzichtelijk website gegoten. Voor verschillende knooppunten zie je hoe het passiefhuis stap voor stap wordt opgebouwd, van de ruwbouw tot de afwerking. Bij elke stap die getoond wordt, hoort een verduidelijkende tekst. Hierin worden de specifieke aandachtspunten afgelijnd, wordt gekeken naar het hoe en waarom, en is er aandacht voor de bouwpraktijk.
Klik hieronder op de titel of de tekeningen, om de volledige 3D opbouw te bekijken. Beide animaties maken gebruik van een pop-up: ze verschijnen in een nieuw venster.
> klik hier om verder te gaan naar de website www.bouwdetails.be
Mechanische balansventilatiesystemen maken op dit ogenblik een sterke opmars en ook verschillende klimatisatiecomponenten voor lage vermogens zijn in ontwikkeling. De kwaliteit van deze installaties mag daarbij niet uit het oog worden verloren: energetische efficiëntie, akoestisch comfort en thermisch welbehagen moeten bij het ontwerp en de uitvoering steeds centraal blijven staan.
In passiefhuizen kan, naast een afgeslankte versie van een conventioneel verwarmingssysteem met radiatoren of convectoren, ook de ventilatielucht als afgiftesysteem voor ruimteverwarming worden ingezet. Samen met de verschillende types van vorstbeveiliging en warmteproductie opent dit een breed spectrum van mogelijke combinaties. Ontwerper en bouwheer kunnen hieruit een persoonlijke keuze maken op maat van de eigen behoeftes en wensen.
Passiefhuis-Platform wil met haar website www.beterventileren.be een antwoord bieden op de stijgende vraag naar kwalitatieve informatie omtrent de verschillende ventilatie- en klimatisatiemogelijkheden voor passiefhuizen met lage verwarmingsvermogens. De website maakt je vertrouwd met het werkingsprincipe van mechanische balansventilatie, brengt de verschillende klimatisatiemogelijkheden in kaart en behandelt vervolgens enkele conceptuele en uitvoerkundige aandachtspunten.
Technische installatiewijzer en checklist
Technische installatiewijzer voor 39 mogelijke combinaties: van alle uitgewerkte configuraties werden installatieschema's gemaakt met een korte bespreking van de componenten, hun specifieke eigenschappen en werking. Deze lijst is uiteraard niet limitatief. Een menu met de verschillende combinatiemogelijkheden wijst u de weg.
De technische checklist voor balansventilatie werd geconcipieerd als een praktische geheugensteun voor architect en installateur. De diverse criteria werden daarom ondergebracht in een matrix met een rangschikking volgens installatiesectie (aanvoer, toestel, pulsie,...) en thema (luchtkwaliteit, thermisch comfort, akoestisch comfort,...). De ventilatie-installatie kan zo geheel, gedeeltelijk of thematisch getoetst worden, zowel tijdens het ontwerp als op de werf.
Beide instrumenten werden uitgewerkt voor afdruk op A3-formaat; zo hebt u voor een specifieke configuratie steeds alle info bij de hand.
Wie investeert in een duurzaam en degelijk gebouw stelt zich al snel de vraag welke garanties men moet eisen. Zijn E-peil en K-peil de na te streven kengetallen? Of bestaan er andere indicatoren die een grotere garantie geven op een duurzame investering? Met dit artikel reiken we een stappenplan aan, een kompas om in de juiste volgorde de juiste beslissingen te nemen. Een huis (ver)bouwen is voor velen de belangrijkste investering in een mensenleven: het is dus niet onbelangrijk om een goed inzicht te krijgen in het volledige bouwproces.
Eerst de gebouwschil, dan de technieken
Een degelijke gebouwschil met een dik isolatiepakket en een kierdichte afwerking bespaart massa’s energie. Het concept is eenvoudig: hoe minder warmte een gebouw verliest, hoe minder het verwarmd moet worden. Hetzelfde maar omgekeerd geldt voor de zomer. Een ‘passieve’ schil is dus de beste, financiële bescherming tegen stijgende energieprijzen. Bovendien doet een goede gebouwschil iets wat hernieuwbare bronnen niet kunnen: het comfort van de bewoners verbeteren. Tocht, condensatie, schimmels en kille en vochtige kamers zijn met een performante gebouwschil dus voltooid verleden tijd. En die zonnepanelen? Die kunnen er binnen enkele jaartjes alsnog bovenop: zo wordt een passiefhuis meteen een nulenergiehuis. Doe dat maar eens na in een gewone woning…
Meten is weten, gissen is missen
Om de kwaliteit van onze gebouwschil te evalueren hebben we een rekentool nodig. En hoewel het wettelijke K-peil en E-peil hun verdienstes hebben, vertellen ze niet het hele verhaal. Het K-peil geeft ons dan wel een idee van de isolatiegraad, het neemt luchtdichtheid en oriëntatie niet mee in de berekening. Bij het E-peil kan een slechte gebouwschil dan weer gemakkelijk gecompenseerd worden met hernieuwbare energietechnieken - fantastische technieken, maar enkel als kers op de taart.
Wie een juiste investeringsvolgorde belangrijk vindt, kan met de architect dus best een resultaatsverbintenis sluiten, gebaseerd op een netto energiebehoefte voor verwarming en koeling. Isolatie, luchtdichtheid en ventilatie worden hierbij in rekening gebracht, zonder compensatie met hernieuwbare technieken. Een échte indicator dus voor de kwaliteit van de gebouwschil. Voor wie een passiefhuis wil bouwen, is dit kengetal hoogstens 15 kWh/m².jaar – het equivalent van een verwarming met het vermogen van een strijkijzer. Een gedetailleerde berekening met strikte randvoorwaardes geeft uitsluitsel voor het passiefhuiscertificaat. PHP stelde een vademecum op waarin alle randvoorwaardes worden uitgelegd. Meer uitleg hierover vindt u hier.
En wat mag dat kosten?
Het klinkt als muziek in de oren, maar tegenover een betere kwaliteit en meer comfort staat onvermijdelijk ook een meerprijs. En die varieert. Aanzienlijk. Voor bouwheer en architect liggen hier dus grote kansen. Een geïntegreerd concept waarbij licht, zicht, beleving én energie een speerpunt zijn vanaf het voorontwerp kan vele euro’s besparen. Daarom zetten we graag enkele passieve strategieën op een rij die essentieel zijn voor een kostenefficiënte, energiearme woning:
- Een compact gebouw heeft minder warmteverliesoppervlakte en zal dus minder verwarming nodig hebben. Nemen we een rijhuis en een viergevelwoning met dezelfde oppervlakte, dan zal de eerste met 5 cm minder isolatie in de gevels en 8 cm minder in het dak toch maar evenveel verbruiken als zijn oncompacte broertje. U maakt zelf ongetwijfeld de rekening.
- Oriëntatie. Een uitgekiende plaatsing van de ramen en een doordachte indeling van de ruimtes is een absolute topprioriteit. Groepeer waar mogelijk de warme (geïsoleerde en luchtdichte) ruimtes en scheid ze duidelijk van kelders, koude bergingen,… Ook natte ruimtes horen samen: technische leidingen en ventilatiekanalen worden hierdoor een pak korter en verliezen minder energie.
- Een verstandige integratie van de energietechnieken beperkt dus niet alleen de bouwkost, maar ook de energieverliezen.
Wie meer wil weten over de kostenefficiëntie van zijn ontwerp kan voor een planadvies steeds terecht bij de adviseurs van het Passiefhuis-Platform; zij bouwden rond deze thematiek al heel wat expertise op!
Van de teken- naar de rekentafel
Is het voorontwerp klaar dan kan een eerste berekening helpen om de puntjes op de i te zetten. De impact van verschillende ontwerpmaatregelen op het energieverbruik kan met de PHPP-rekenbladen gemakkelijk getoetst worden om zo tot een definitief ontwerp te komen. Het resultaat is een logisch en kostenefficiënt evenwicht tussen de performantie van het glas en het schrijnwerk, de muur-, vloer- en dakopbouw, de ventilatievoorzieningen, … Het is daarbij zeker niet verplicht om steeds met passiefhuis-gecertificeerde componenten te werken. Wel controleert u best de betrouwbaarheid van de door fabrikanten en leveranciers aangeleverde gegevens. Producten die gecontroleerd werden door onafhankelijke instanties conform de geldende, Europese normeringen, zijn onder meer de ATG-, BUTGB- en ETA-certificaten. Ook de productwaardes, vermeld op www.epbd.be worden zonder meer aanvaard. Verdere richtlijnen vindt u terug in het reeds vermelde vademecum.
Van idee naar realiteit
In overleg met ingenieur, installateur en aannemer, … vertaalt de architect het definitieve ontwerp naar een uitvoeringsdossier: een belangrijke vertaalslag die tijd en overleg vergt en de kwaliteit van de werf in grote mate zal bepalen. Een goed uitvoeringsdossier bevat naast de wettelijke minimumplannen, ook een bundel met uitgewerkte bouwdetails: voor de uitvoerder moet het immers duidelijk zijn waar, wanneer en hoe de isolatie en de luchtdichting aangebracht moeten worden om tot een koudebrugvrije en luchtdichte constructie te komen. Het Passiefhuis-Platform stelt hiervoor op www.bouwdetails.be alvast een aantal principedetails beschikbaar met uitgebreide uitleg.
Vaak stiefmoederlijk behandeld maar wél essentieel vóór de eerste steen wordt gelegd, is een ventilatieplan. Een goed ontwerp voorziet voldoende plaats voor ventilatiekanalen, ventilatietoestel, aan- en afvoeropeningen. Kanaalsecties en debieten zijn onontbeerlijk op dit plan. Een juiste inregeling van het ventilatiesysteem bij de oplevering en een goede inspecteerbaarheid achteraf zijn een must. Op www.beterventileren.be kan u de belangrijkste aandachtspunten vinden. Wanneer het volledige uitvoeringsdossier klaar is kan de projectverantwoordelijke (bouwheer, architect, …) een verhoogde zekerheid inbouwen door het dossier voor te leggen aan de adviseurs van Passiefhuis-Platform. Hiermee kan hij zichzelf ook deels ontlasten van de hoge verantwoordelijkheidsgraad die hij aanging in de resultatenverbintenis. Menselijke fouten van het volledige ontwerpproces worden dan ook herleid tot een absoluut minimum.
Certificatie
Om het passiefhuis-, of nulenergiecertificaat aan te vragen houdt u tijdens de uitvoering van de werken zorgvuldig alle leveringsbonnen en facturen bij. Deze moeten fabrikant, producttype en geleverde hoeveelheid en/of afmetingen vermelden. Foto’s van de bouwwerken en de specifieke knooppunten kan u als bewijsmateriaal gebruiken bij de aanvraag. Wanneer de ruwbouw luchtdicht is gemaakt, maar de binnenafwerking nog niet is geplaatst, kan een eerste luchtdichtheidstest worden uitgevoerd om eventuele luchtlekken te remediëren. Dit is het moment waarop het schrijnwerk nog kan worden afgesteld en correcties aan de luchtdichtingslaag kunnen worden uitgevoerd tot de vooropgestelde luchtdichtheidswaarde wordt gehaald. Bij een voldoende groot temperatuursverschil kan men dit onmiddellijk combineren met een infraroodcamera-inspectie.
Alle informatie over de certificatie van uw project, vindt u hier.
Bij oplevering van de woning hebt u tenslotte nog nodig:
• een luchtdichtheidsmeetrapport conform meetmethode A (een benadering van de reële gebruikstoestand conform NBN EN 13829), en dit bij onder- en overdruk.
• een inregelrapport van de ventilatie-installatie. Hier is geen plaats voor compromissen of halve oplossingen: een goed functionerend ventilatiesysteem is van groot belang voor een gezond en comfortabel binnenklimaat! Een handleiding voor het gebruik en het onderhoud van uw ventilatie-installatie is onontbeerlijk.
• Vrijblijvend maar aangeraden (bij elke woning) is een inregelrapport van uw verwarmingsinstallatie en een infraroodcamera-inspectie van de gebouwschil (bij voldoende grote temperatuurverschillen tussen binnen en buiten)
Als laatste stap rest nu nog enkel de feitelijke aanvraag van het passiefhuiscertificaat. Hiervoor dienen alle plannen en berekening “as-built” gemaakt te worden.
Van innovatie tot renovatie
Ten slotte wensen we ook nog te benadrukken dat er reeds heel wat innovatieve technieken bestaan om ook van de bestaande gebouwen zeer laag energie gebouwen te maken. Wanneer men een gebouw volledig stript zodat alleen de dragende constructie overeind blijft zal bovenstaande werkmethode blijven gelden. Wil men dit echter in een stapsgewijze aanpak realiseren dan is het ook nog steeds uitermate belangrijk om vooraf het einddoel zeer goed te definiëren. Een geïntegreerd ontwerp blijft dus ook hier onontbeerlijk, zo niet dreigt men vaak oneconomische beslissingen te nemen die ook op het vlak van duurzaamheid een nefaste impact hebben. Door een aantal specifieke renovatieproblemen kan de passiefhuis-standaard niet altijd kostenefficiënt bereikt worden. In dat geval zal men overstappen naar een renovatie met passiefhuis-componenten zodat het eindresultaat in de meeste gevallen correspondeert met een netto energiebehoefte voor verwarming van ca. 25 à 30kWh/m².jaar. Dit is nog steeds 2,5 tot 3 keer beter dan de huidige nieuwbouw-standaard.
Meer weten? Surf naar www.passiefhuisplatform.be
